ፍልስፍና ምንድነው? ምንጭ ፦ የፍልስፍና አፅናፍ ፀሀፊ ፦ አለማየሁ ገላጋይ ለፍልስፍና ቁርጥ ያ | ፍልስፍና ለላቀ አስተሳሰብ Philosophy

ፍልስፍና ምንድነው?

ምንጭ ፦ የፍልስፍና አፅናፍ
ፀሀፊ ፦ አለማየሁ ገላጋይ

ለፍልስፍና ቁርጥ ያለ ፍቺ ለመስጠት አዳጋች የሚያደርገው ተገለባባጭ ርዕሰ-ጉዳይና ዓላማ ላይ መቆየቱ ነው፡፡ በአንድ በኩል ነገሮች ተፈጥሯዊ
ባህርይ ላይ መሰረታዊ እውቀት የማስጨበጥ ዘርፍ ተደርጐ ይታሰብ እንዳልነበር ፤ በሌላ በኩል ደግሞ እንደ መልካም ኑሮ መመሪያም ይታይ ነበር፡፡ በመካከለኛው ዘመን ፍልስፍና እንደ ሃይማኖታዊ መቀሰቻ ድጋፍ ተደርጐ ተወስዶ ነበር። አሁን ደግሞ ብዙዎች እንደተፈጥሯዊና ማህበራዊ ሳይንስ ተራዳ አድርገው ይቆጥሩታል፡፡

«ፍልስፍና» ቃሉ ‹‹የጥበብ ፍቅር»  (love of wisdom) ማለት ነው። ከዚህ ስንነሳ ፍልስፍና የጥሬ እውቀት ማካበቻም ሆነ ማስተላለፊያ ዘርፍ ሳይሆን በጥበብ ስለጥበብ የሚደረግ ከፍተኛ መነሳሳት እና መጠየቅ ነው:: ሶቅራጥስ እንዳመላከተው ፈላስፋ ጥበብን ለማፍቀር እንጂ የራሱ
ለማድረግ መጠየቅ የለበትም።

ሶቅራጥስ፣ ምርመራችን የትም ያድርሰን የትም፣ ያልተመረመረ ህይወት እርባና የለውም በማለቱ የፈላስፎችን መንገድ እንደጠረገና እንደደለደለ ተደርጐ ተቆጥሮለታል፡፡ አባባሉ ለፍልስፍና የመመርመር ግንዛቤና የመጠየቅ ባህርይ እጅግ አስፈላጊ እንደሆነ ያስረዳል፡፡ በተጨማሪም የመልካም ህይወት ስነ-ምግባራዊ ግንዛቤን መልሶ መላልሶ በፍልስፍና የመመርመር ትኩረትን እንደሚያሻ ይጠቁማል፡፡

አርስቶትል ታላላቅ የሚባሉ ስራዎችን በማጥናት የፍልስፍናን ጭብጦች ከፋፍሎ ለማስቀመጥ ሞክሯል፡፡ ከዚህ ተነስቶ ፍልስፍናን በብዙ ዘርፎች ከፋፍሏል፡፡ አርስቶትል <‹ቀደምቱ ፍልስፍና›› ለሚለው «ዲበአካል» (Metaphysics) የመጀመሪያውን ስፍራ ይሰጣል፡፡ ዲበ አካላዊነት የመሰረታዊ መርህ እና ምንጭም እውቀት ስለሆነ ነው ቅድሚያውን የሰጠው። ለዲበ አካል ትኩረት መስጠቱ በፍልስፍናው ዘርፍ የሚጫወተው ከፍተኛ ሚናም ይኖረዋል።

ወደ ዘመናዊነቱ ስንመጣ ሙሉ ትኩረት የሚያገኘው የእውቀት ምንነትና እውቀትን ስለሚያውቀው አእምሮ መዋቅር ነው᎓᎓ ኢማኑኤል ካንት የዚህ ዝንባሌ በር ከፋች ነበር፡፡ ካንት ለተፈጥሮ ሳይንስ ግልጋሎት በሚውለው በ«ዳሰሳዊ እውቀት» (empirical knowledge) እና በምክንያታዊ እውቀት» (Rational knowledge) መካከል ያለውን ልዩነት የሚያሳይ ፍልስፍና በማስተዋወቅ የዘመናዊውን አዲስ አቅጣጫ በር ከፈተ፡፡ በዚህም አሁን ድረስ ስለፍልስፍና እና ሳይንስ አንፃራዊ ሚና የጦፈ ክርክሮች እየተካሄዱ ይገኛሉ፡፡ በግልፅ መመልከት እንደምንችለው የዘመናችን ሰዎች መሰረታዊ እውቀትን የሚሹት ከፍልስፍና ሳይሆን ከሳይንስ እየሆነ መጥቷል፡፡ ለምሳሌ በጊዜያችን ጠንካራ አስተሳሰብ እየሆኑ ከመጡት ዘመናዊ ፍልስፍናዎች ውስጥ «ተጨባጫዊነት» (Positivism) አንዱ ነው፡፡ በዚህ ፍልስፍና መሰረት «ዳሰሳዊ ሳይንስ» (empirical science) ብቻ የትክክለኛ እውቀት ምንጭ ተደርጐ ሲወስድ የፍልስፍና አስተዋፅኦ ይሄንኑ ሳይንስ መተንተንና መሔስ ብቻ እንደሆነ ተደምድሟል።

በእኔ አመለካከት ፍልስፍና የጥበብን ልዕልና የሚያስመሰክሩ የነጠሩ እውቀቶች የሚገኙበት ዘርፍ ነው፡፡ ስለሰው ልጅ፣ ስለአለምና ስለፈጣሪ ተፈጥሮ የሚያትቱ ጥበቦች ከፍልስፍና ይቀርብልናል:: ስለ መልካም ህይወትና ጥሩ ማህበረሰብ የሚተነትን ጥበብም የሚገኘው ከፍልስፍና እንደሆነ መዘንጋት አይገባም፡፡ የነገሮችን ተፈጥሮና የህይወትን ፍፃሜ በተመለከተ መሰረታዊ ጥያቄዎች ተነስተው ይስተናገዳሉ፡፡ ስለዚህ ከተውጠንጣኝነትም ሆነ ከተተግባሪነት አንፃር ሲመዘን እጅግም ከሚያስፈልገውና ሰው ሰራሽ ከሆነው ሳይንስ ይልቅ ፍልስፍና እጅግ የላቀ ጠቀሜታ ይኖረዋል፡፡

ከዚህ አመለካከት አንፃር ካየነው ፍልስፍና የሰው ልጆች ሁሉ ግድ ነው፡፡ የልሂቃን ጉዳይ አይደለም፡፡ ውስብስብ አሰራርን ግድ አይልም፡፡ የከፍተኛ ስሌት ወይም የውስብስብ መሳሪያ ጥገኛም አይደለም፡፡ ፈላስፋ ብርቅዬ የሚሆነው በሌላ ሳይሆን የሐሰሳ ጥበቡ ሙያ ሙሉ ቀልብና ተከታታይ ጥረት ፈላጊ በመሆኑ ብቻ ነው፡፡ ለፈላስፋነት ጥሪ ማንኛውም ሰው ምላሽ መስጠት ይችላል፡፡ ምላሽ ሰጪው የሚያስፈልጉት እግዚአብሔር የሰጠው አእምሮና ፍፁማዊ እውነትን ለማወቅ መሻት ብቻ ናቸው፡፡

ፍልስፍና እንደ ፊዚክስ፣ ኬሚስትሪ እና ባዮሎጂ የቤተ ሙከራ ተረጋጋጭ ሳይንስ አይደለም፡፡ ተውጠንጣኝ ምክንያታዊ ሳይንስ ነው ብንል ያስኬዳል። ልክ እንደ ሂሳብ ደርዝ-ደርዝ ባለው እሳቦት ውስጥ በትንተና እየበለፀገ ይመጣል፡፡ የሂሳብ ሊቅም ሆነ ፈላስፋ ከተለምዷዊ እውቀቱ ውጭ የተጨባጭ ማስረጃ ጥገኛ አይደለም፡፡ ሁለቱም ሐሰሳ እውቀታቸውን ከወንበራቸው ላይ ሳይነሱ ያከናውኑታል፡፡ በዚህም ሁለቱም የወንበር ላይ አሳቢዎች (Thinkers) ናቸው::

ፍልስፍና፤ ስነ-ፅሁፍ፣ ስነ ጥበብ ወይም ኪነጥበብ የሚወክለው ቱባ ጥበብ አይደለም፡፡ ነገር ግን ከቱባ ጥበብ ይልቅ ነፃውን ጥበብ በተለይም የክርክር ጥበብን ይጠቀማል፡፡ ይህ ግን መንፈሳዊ መዛግብትን እያጣቀስ ክርክር ከሚገጥመው ሃይማኖታዊነት ፈፅሞ የተለየ ነውና ፍልስፍና መነሻው ሃይማኖታዊ መዛግብቶች ሳይሆኑ ተለምዷዊዎቹ ግንዛቤዎች ናቸው፣ በተለምዷዊነት ስር ፈዘውና ደብዝዘው ያሉትን እውነታዎች በሙላት እንዲያንፀባርቁ ማድረግ አንዱ የፍልስፍና ተልዕኮ ነው:: የዓለምን ግንዛቤ በማጥራትና ጠልቆ በመጓዝ ተለምዷዊነት ቀብሮ ያስቀራቸውን እውቀቶች ለአደባባይ ያበቃል፡፡

ፍልስፍና ከቅድመ ሳይንሳዊነት እጅግ የተለየ እንደውም ድህረ- ሳይንሳዊነት የሚንፀባረቅበት ዘርፍ ነው፡፡ ይህም ማለት አብዛኞቹ ፍልስፍናን በጭፍን እንደሚተገብር የቅድመ ሳይንስ መላምት መመልከታቸው ተገቢ አለመሆኑን ለመግለፅ ነው፡፡ ፍልስፍና እንደታሪካዊ እውነታዎች ጠንካራ ከመሆኑም በላይ ከሳይንሳዊ ምርምሮች በፊት የተጀመረ ጥንታዊ ዘርፍ ነው፡፡ ከጥንታዊነት ባሻገርም ዘመን ሳይሽረው እስካሁን የቀጠለና ወደፊትም ምርምር ከሚያረጋግጠው ሳይንስ በላይ ለሆኑ ርዕሶቻችን ለመድረሻነት በማገልገል የሚታደገን እውቀታችን ነው፡፡ «ዳሰሳዊ ሳይንስ›> ያበቃበት ዘመን ላይ ደርሷል፡፡ ይህም የሚያመላክተው መጓዝ የሚቻለውን ያህል እንደተጓዘ ነው፡፡ ነገር ግን ፍልስፍና አሁንም በአፍላነት እድሜ ላይ የሚገኝ ባለተስፋ ነው፡፡ እድገቱን ለማጠናቀቅም በሺህ የሚቆጠሩ አመታት ከፊቱ ተነጥፈውለታል፡፡

@Zephilosophy
@Zephilosophy